Ο Λευκός Πύργος, το μνημείο-σύμβολο της Θεσσαλονίκης, που σήμερα υψώνεται μοναχικός στην παραλία της πόλης, στο παρελθόν αποτελούσε το νοτιοανατολικό πύργο της οχύρωσής της. Σύμφωνα με περιγραφές περιηγητών και παλαιές απεικονίσεις της πόλης, το θαλάσσιο τμήμα του τείχους, που κατεδαφίστηκε το 1867, είχε τρεις πύργους, από τους οποίους ο ανατολικός ήταν ο Λευκός Πύργος, κτισμένος ακριβώς στο σημείο όπου συναντιόταν το ανατολικό με το θαλάσσιο τείχος.
Η ακριβής χρονολόγησή του δεν είναι γνωστή, αλλά είναι σχεδόν βέβαιο ότι κτίσθηκε στα τέλη του 15ου αι., μετά την κατάκτηση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους, και αντικατέστησε έναν παλαιότερο βυζαντινό πύργο, ο οποίος αναφέρεται από το μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Ευστάθιο, στην περιγραφή της πολιορκίας της πόλης από της Νορμανδούς το 1185. Στη μακρά ιστορία του, ο πύργος έχει αλλάξει κατά καιρούς ονόματα και χρήσεις. Τον 18ο αιώνα αναφέρεται ως ''Φρούριο της Καλαμαριάς'', ενώ το 19ο αιώνα ως ''Πύργος των Γενιτσάρων'' και ''Πύργος του Αίματος''.
Τα δύο τελευταία ονόματα οφείλονται στο γεγονός ότι ήταν φυλακή βαρυποινιτών και η όψη του βαφόταν με αίμα από τις συχνές εκτελέσεις των φυλακισμένων από τους Γενίτσαρους. Το 1890 ένας κατάδικος για να αποκτήσει την ελευθερία του άσπρισε με ασβέστη τον πύργο και από τότε έμεινε η σημερινή ονομασία του, ''Λευκός Πύργος''. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, το 1912, ο πύργος περιήλθε στο ελληνικό δημόσιο και είχε κατά καιρούς διάφορες χρήσεις.
Στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στέγαζε το κέντρο διαβιβάσεων των Συμμάχων, ενώ το 1916 ένας του όροφος χρησιμοποιήθηκε για τη φύλαξη αρχαιοτήτων που προέρχονταν από τις αρχαιολογικές δραστηριότητες των βρετανικών δυνάμεων στη ζώνη ευθύνης τους.
Ακόμη χρησιμοποιήθηκε για την αεράμυνα της πόλης και ως Εργαστήριο Μετεωρολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Οι τελευταίοι που στεγάσθηκαν στον πύργο πριν από την αναστήλωσή του ήταν οι Ναυτοπρόσκοποι. Στην αρχή του 20ού αιώνα στο χώρο γύρω από τον πύργο λειτουργούσε το περίφημο καφενείο και το ''Θέατρο του Λευκού Πύργου'', που κατεδαφίστηκαν το 1954, με σκοπό την επέκταση του πάρκου.
Ο πύργος είναι κυλινδρικός με ύψος 33,90 μ. και διάμετρο 22,70 μ. Έχει ισόγειο και έξι ορόφους, που επικοινωνούν με εσωτερικό κλιμακοστάσιο μήκους 120 μ., το οποίο ελίσσεται κοχλιωτά σε επαφή με τον εξωτερικό τοίχο, αφήνοντας στο κέντρο έναν κυκλικό πυρήνα διαμέτρου 8,50 μ. Έτσι, σε κάθε όροφο σχηματίζεται μια κεντρική κυκλική αίθουσα, με την οποία επικοινωνούν μικρότερα τετράπλευρα δωμάτια, ανοιγμένα στο πάχος του εξωτερικού τοίχου.
Ο τελευταίος όροφος έχει μόνο την κεντρική αίθουσα και έξω από αυτήν δημιουργείται δώμα, που προσφέρει εξαιρετική θέα του γύρω τοπίου της πόλης και της θάλασσας. Όπως δείχνουν οι ιστορικές μαρτυρίες, αλλά και η εσωτερική διαρρύθμιση των χώρων, η ύπαρξη τζακιών, καπναγωγών και μικρών αφοδευτηρίων με αποχετευτικό σύστημα, ο πύργος δεν είχε μόνο αμυντική χρήση, αλλά ήταν και στρατιωτικό κατάλυμα.
Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα ο πύργος περιβαλλόταν από χαμηλό οκταγωνικό περίβολο, ενισχυμένο με οκταγωνικούς πυργίσκους στις τρεις γωνίες του. Στο εσωτερικό του υπήρχαν ένα δερβισικό ησυχαστήριο, πυριτιδαποθήκες και δεξαμενή νερού, ενώ επάνω στην είσοδό του σωζόταν τουρκική επιγραφή που ανέφερε ότι ο πύργος του Λέοντος έγινε το 1535-1536, χρονολογία που πιθανώς αναφέρεται στην κατασκευή του περιβόλου.
ΞΕΝΑΓΗΣΗ
Μια πολύπαθη Ιστορία κουβαλάει στους πέτρινους τοίχους του το κατ΄ εξοχήν σύμβολο της Θεσσαλονίκης. Ο επιβλητικός Λευκός Πύργος υψώνεται 34 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας του Θερμαϊκού Κόλπου, καθηλώνοντας το βλέμμα των επισκεπτών. Ο επισκέπτης περνώντας την καμπυλωτή πέτρινη είσοδο με τη σιδερένια πόρτα, αμέσως γυρίζει πίσω στον χρόνο
Το νήμα του μακραίωνου παρελθόντος της Θεσσαλονίκης, από την ίδρυσή της μέχρι τους νεώτερους χρόνους, ξετυλίγεται στο ισόγειο και τους έξι ορόφους του Λευκού Πύργου. Η άκρως ενδιαφέρουσα έκθεση επιστρατεύει όλα τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα (βίντεο, ηχητικά ντοκουμέντα, έντυπες συνθέσεις, οθόνες αφής) για να διαγράψει το πορτρέτο της πόλης. Εικόνες και ήχοι μπλέκονται αρμονικά για να παρασύρουν τον επισκέπτη σε ένα γοητευτικό ταξίδι σε άλλες εποχές. Η ξενάγηση στα 450 τ.μ. του εκθεσιακού χώρου αποτελεί ιδανική αφετηρία της περιήγησης στην πόλη.
Στο ισόγειο, ένα χρονολόγιο αποκαλύπτει την πορεία της ιστορίας της Θεσσαλονίκης, ενώ ένας ψηφιακός χάρτης λειτουργεί ως ξεναγός, παρέχοντας πλήθος πληροφοριών για τους αρχαιολογικούς χώρους, τα μνημεία και τα μουσεία. Ανεβαίνοντας τα πλατιά σκαλοπάτια, αρχίζεις να νιώθεις την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα που διατήρησε αναλλοίωτη η πόλη στο πέρασμα του χρόνου.
Πρώτη στάση στον πρώτο όροφο, όπου παρουσιάζονται με τρόπο παραστατικό οι μεταμορφώσεις της πόλης από την ίδρυσή της μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Μπροστά σου αναβιώνει η μεγάλη πυρκαγιά του 1917, μέσα από φωτογραφίες και βίντεο της εποχής, αλλά και ηχητικές εγκαταστάσεις. Ο χαμηλός, υποβλητικός φωτισμός προσδίδει μυστήριο στην ατμόσφαιρα, καθώς αρχίζεις να βυθίζεσαι ολοένα και πιο βαθιά στο χθες της πόλης.
Λίγα σκαλοπάτια πιο πάνω, στον κεντρικό χώρο του 2ου ορόφου, επτά οθόνες θα σε ξεναγήσουν στα κυριότερα μνημεία της πόλης (Χρυσή Πύλη, Άγιος Δημήτριος, Επταπύργιο, Ρωμαϊκή Αγορά, κ.ά.), ενώ στα περιμετρικά δωμάτια παρουσιάζονται σημαντικά γεγονότα (Μακεδονικός Αγώνας, Κίνημα Νεότουρκων, Απελευθέρωση Θεσσαλονίκης, κ.ά.) που σημάδεψαν την ιστορία της.
Η Θεσσαλονίκη μέσα από τους ανθρώπους της παρουσιάζεται στον 3ο όροφο, όπου αναδεικνύεται το πολυπολιτισμικό πρόσωπό της. Στον 4ο όροφο, βίντεο και οθόνες αφής σας ταξιδεύουν στους δρόμους του εμπορίου, αναδεικνύοντας τη σημασία της πόλης ως εμπορικού και οικονομικού κέντρου σε όλη την Ευρώπη. Σε ένα από τα περιμετρικά δωμάτια οι ήχοι του ζουρνά σάς μεταφέρουν, έστω και νοερά, στην αγορά της παλιάς Θεσσαλονίκης.
Ανεβαίνετε τα πέτρινα σκαλοπάτια για να γνωρίσετε την πνευματική και πολιτιστική ζωή της Θεσσαλονίκης. Η λογοτεχνική και μουσική παράδοση της πόλης, το θέατρο και ο κινηματογράφος, η γέννηση της τηλεόρασης, ο Τύπος της Θεσσαλονίκης, αλλά και το σύγχρονο πολιτιστικό γίγνεσθαι φανερώνουν τον πολιτιστικό πλούτο της.
Φτάνοντας στο δώμα του Λευκού Πύργου έχετε την ευκαιρία να μυηθείτε στις τοπικές γεύσεις, προτού καταλήξετε στον εξώστη με την υπέροχη θέα σε όλη την πόλη και τον Θερμαϊκό Κόλπο. Ακόμα και εδώ το παιχνίδι στην ιστορία συνεχίζεται, αφού σε επιλεγμένες επάλξεις ενημερωτικές πινακίδες σάς πληροφορούν για το τι βλέπετε σήμερα και τι έβλεπε κανείς στο παρελθόν.
Στοιχεία: Νομαρχία θεσσαλονίκης
